U najstarijem poznatom katastarskom defteru Sarajeva, onom iz 1489. godine, pominju se i zanati. I to većinom oni koji su služili za potrebe vojske - kovači, sabljari, čizmari, sarači (koji su pravili sedla i predmete od kože), ćebedžije, halači (zanatlije koje se bave pucanjem vune i pamuka), te mesari, pekari, bozadžije (prodavači pića od kukuruze).
U defteru iz 1528. – 1536. pominje se 19 novih zanata, među kojima su i nalbanti (potkivači konja), nalčadžije (koji su pravili potkovice za muške cipele i čizme), bravari, dunđeri (ujedno i stolari i zidari), dogramandžije (koji su radili i ukrašavali predmete od drveta), aščije (kuhari), mutabdžije (koji su izrađivali predmete od kostrijeti), kazandžije (koji izrađuju predmete od bakra), kujundžije (koji rade predmete od zlata, zlatari), papudžije.
Već početkom 17. stoljeća pominju se i zvonari, kantardžije (koji su mjerili na kantaru), sahačije (koji su pravili i popravljali satove), jorgandžije (koji su pravili jorgane), abadžije (koji su radili predmete od abe, sukna), te češljari.
Sedamdeset zanata, 400 proizvoda
Krajem 19. stoljeća pominje se oko 70 raznih zanata i 400 različitih zanatskih proizvoda. Najbrojniji su bili proizvodi sarača, kazandžija, kazaza (koji su pravili predmete od svile) i kovača.
Dućani zanatlija su oduvijek bili podijeljeni po čaršijama. Sarači su se, na primjer, nalazili na području današnje ulice Sarači, a oko Čekrekčijine džamije bile su čaršije kasapa, sagrdžija (koji su radili kože) i kovača. Terzijska (krojačka) čaršija nalazila se na prostoru Latinske ćuprije, a sabljarska u današnjoj ulici Zelene beretke. Posebne čaršije nisu imali pekari, bakali, aščije, kahfedžije, jer su se njihovi dućani nalazili po cijeloj čaršiji.
Zanatlije su bile organizovane u esnafe (cehove). Svaki esnaf imao je svoj odbor i bio potpuno nezavisan u odnosu na druge esnafe. U jednom esnafu su bile zastupljene zanatlije svih vjera.
Zanati, kao glavna privredna grana tokom nekoliko stoljeća postojanja Sarajeva, su pojavom industrijske proizvodnje došli u veoma težak položaj. Već u zenitu osmanskog perioda pojedini zanati stagniraju, što zbog toga što nije bilo učenika zainteresovanih da ih izučavaju, što zbog uvođenja novih i savremenih tehnologija u izradi pojedinih proizvoda.
Mijenja se moda i način života, pa određeni zanati postepeno nestaju, kao, na primjer, sabljari, tufekdžije (koji su popravljali puške), bičakčije (koji su radili noževe), a zbog pojave fabričkih tkanina nestaju tkači, ćebedžije, kečedžije (koji su odjevne predmete pravili od goveđe dlake), kazazi (koji su pravili odjevne predmete od svile), te čurćije (koji su radili odjeću od krzna i kože).
Zaštita starih zanata
Po dolasku austrougarske vlasti, 1878. godine, u Bosnu i Hercegovinu počeli su dolaziti jeftini industrijski proizvodi za široku upotrebu, pa je prijetila sve veća opasnost da većina sarajevskih zanata zauvijek nestane.
Zemaljska vlada je da bi to spriječila poduzela nekoliko bitnih mjera u cilju očuvanja starih zanata, obnavljanja onih koji su počeli nestajati, ali i unaprijeđenja postupka obrade zanatskih predmeta i rukotvorina. Tako su osnovane Radionica za umjetne obrte, Zemaljska tkaonica ćilima i Zemaljska tkaonica beza i veziona, a 1905. je u Radionici za umjetne zanate pokrenut i Tečaj za obučavanje pomoćnika i naučnika umjetno-obrtnih privatnih radionica.
U Sarajevu je od 1893. djelovala i Zanatlijska škola, a šegrtima privatnih zanatlija je od 1900. godine na raspolaganju bila i Obrtno-obrazovna škola u kojoj su polaznici učeni raznim obrtnim strukama i zanatima.
Zahvaljujući mjerama koje je krajem 19. i početkom 20. stoljeća poduzela austrougarska uprava stari zanati su sačuvani, a zbog primjene bolje tehnike, mnogi su i unaprijeđeni.
U periodu Kraljevine SHS/Jugoslavije zanatstvo je bilo jedna od važnijih privrednih djelatnosti. Državni organi poduzimali su niz mjera da se stari zanati sačuvaju, unaprijede, ali i da se nauče novi.
Sarajevski zanati opstali su i tokom Drugog svjetskog rata. U to doba zanatlije su radile i privređivale onoliko, koliko su im to ratne okolnosti dozvoljavale. Najznačajnije promjene u zanatskom privređivanju desile su se u prvoj deceniji po završetku Drugog svjetskog rata i vezane su uz uvođenje socijalističkog uređenja.
Zakon o zanatima
Prema jednom popisu zanatskih radnji, u Sarajevu su 1950. godine bile ukupno 742 radnje u kojima je radilo 1196 majstora i 190 učenika. Privatni sektor je tada još uvijek bio dosta jak, a nova vlast nastojala je da ojača zadružni sektor i uvede državne majstore zanatlije. One zanatlije koje bi državi dobrovoljno predale radnju dobivale su status državnog majstora zanata i pravo da vode radnju, ili da obavljaju neki drugi posao vezan uz njihov zanat.
Zanatlije su se nerado odvajale od svojih radnji, pa je od dana stupanja na snagu Zakona o zanatima (11. oktobar 1950.) do kraja 1951. godine naziv Državnog majstora zanata u cijeloj Bosni i Hercegovini dobilo samo 11 majstora, od čega u Sarajevu samo četvorica.
Sve brojnija i jeftinija industrijska roba ponovo je zaprijetila pojedinim zanatima, pa je u namjeri da očuva zanate od nestajanja država formirala Upravu za zanatstvo, koja je uz Zanatsku (šegrtsku) školu dala ogroman doprinos u očuvanju zanatskog umijeća.
Zanatska vještina opstala je i tokom opsade Sarajeva, kada su mnoge zanatlije počele praviti predmete koji su građanima Sarajeva pomogli da izdrže pod opsadom. Najilustrativniji primjer su sarajevski limari, koji su se tokom opsade ponovo prisjetili umijeća pravljenja peći na drva, koje su u jednom trenutku grijale gotovo čitav grad.
Tokom svih ovih godina mnogi zanati su izumrli i o njima danas svjedoče jedino imena sarajevskih ulica i toponima, te prezimena nekih porodica. Ipak, zanatstvo u Sarajevu je preživjelo, prilagodilo se, te građanima i posjetiteljima Sarajeva još mnogo toga ima za ponuditi.
