Najstariji pisani trag o sarajevskim Jevrejima je sidžil (sudski spis) iz 1557. godine, u kojem se navodi da je iza nekog pisara – katiba Jusufa ostao dug od 1.852 akče (osmanski srebreni novac), koje je rahmetlija posudio od bojadžije Hasana i neimenovanog Jevreja.
Ipak, kao godina institucionalizacije jevrejske zajednice u Sarajevu i osnivanja Jevrejske opštine uzima se 1565. godina, kada se Jevreji ponovo pominju u jednom sidžilu, i to kao trgovci čohom i sahtijanom (uređenom kozijom kožom).
Prvobitno su Jevreji bili nastanjeni u Sagrakči Hadži Mahmudovoj mahali, u narodu poznatoj pod imenom Ulomljenica, a koja je obuhvatala dijelove današnjih ulica Sagrdžije, Ulomljenica i Toromanova.
Kako se njihov broj povećavao, javljala se i potreba za kvalitetnijom organizacijom njihovog društvenog života, pa se sarajevski Jevreji obraćaju osmanskim namjesnicima da im odrede prostor za stanovanje i obavljanje njihovih vjerskih dužnosti.
Njihovoj molbi udovoljio je veliki vezir Sijavuš-paša, koji je dao sredstva da se 1581. godine u blizini Sarajevske čaršije za Jevreje izgrade Sijavuš-pašine daire, veliki han kojeg su Jevreji prozvali Kortiž, a ostale Sarajlije – Velika avlija.
Prvi hramovi
U ovoj jevrejskoj mikročetvrti, koja nije bila klasični geto i čija su vrata uvijek bila otvorena, krajem 16. stoljeća izgrađena je i prva sinagoga u Sarajevu – Stari hram, poznat i po imenima Stara sinagoga i Veliki hram (Il Kal Grandi), u čijem prostoru se danas nalazi Muzej Jevreja.
Prvi poznati sarajevski rabin bio je Samuel Baruh iz Soluna, čiji se nadgrobni spomenik smatra najstarijim na Starom jevrejskom groblju na Kovačićima, gdje su sarajevski Jevreji sahranjivani još od polovine 17. stoljeća.
Nakon okupacije Bosne od strane Austro-ugarske monarhije (1878.), Sarajevo su počeli naseljavati i Jevreji Aškenazi, pa je već 1879. godine osnovana Aškenaška općina, a 1902. je, po projektu Karla Paržika, izgrađena i Aškenaška sinagoga, koja je danas jedina aktivna jevrejska bogomolja u Sarajevu.
Sve do Drugog svjetskog rata Jevrejska zajednica Sarajeva rasla je skupa sa ovim gradom.
Sefardi, kojih je bilo najviše, su od 1926 do 1930. godine izgradili Veliki hram – Templ (danas zgrada Bosanskog kulturnog centra), koji je mogao primiti oko 2.000 vjernika, a po popisu iz 1935/1936. godine u Sarajevu je živjelo 12.500 Jevreja, ili oko 16 procenata stanovništva grada koji je u to doba brojao oko 80.000 stanovnika.
450 godina poslije
Fašističku okupaciju i deportacije u koncentracione logore preživjelo je tek nešto više od 1.500 sarajevskih Jevreja, većinom onih koji su učestvovali u partizanskom pokretu i borbi za oslobođenje Jugoslavije.
Jedan dio sarajevskih Jevreja se nakon Drugog svjetskog rata odselio u Izrael, a dio je otišao i tokom posljednjeg rata, pa danas u Sarajevu živi manje od 700 Jevreja.
Iako je danas njihov broj mali, ogroman je uticaj Jevreja na razvoj Sarajeva kakvog ga danas poznajemo, onog Sarajeva kojeg je čak i Papa Franjo nedavno nazvao Jerusalemom Evrope.
