Turbe u haremu Ali-pašine džamije

Na sjeverozapadnom uglu harema Ali-pašine džamije nalazi se turbe sa dva mezara, dva kamena sarkofaga, sa nišanima na kojima su imena ispisana arapskim pismom i ćirilicom.

01.06.2017.

Ispod ta dva nišana posljednja počivališta pronašli su Avdo Sumbul (1884–1915) i Behdžet Mutevelić (1892– 1915), od kojih je prvi bio sekretar, a potonji aktivista Muslimanskog kulturno-prosvjetnog društva Gajret, osnovanog 1903. godine.

Glavne aktivnosti Gajreta bile su stipendiranje muslimana – učenika srednjih i visokih škola u Bosni i Hercegovini i Austro-Ugarskoj monarhiji.

Među osnivačima Gajreta bili su i čuveni muslimanski intelektualci i pokretači časopisa Behar, Edhem Mulabdić, Osman Nuri Hadžić i Safvet-beg Bašagić, koji je do 1907. godine bio i predsjednik Društva.

Ujedinjenje južnoslavenskih naroda

Početkom 20. vijeka buja ideja o oslobođenju i ujedinjenju južnoslavenskih naroda. Kako je Kraljevina Srbija u to vrijeme bila najutjecajnija nezavisna južnoslavenska država, među pobornicima ujedinjenja preovladavalo je mišljenje da do njega treba doći pod patronatom srpske kraljevske dinastije.

Avdo Sumbul i Behdžet Mutevelić bili su gorljivi propagatori upravo takvih ideja.  

Kada je na Vidovdan, 28. juna 1914. godine, ispred današnje zgrade Muzeja 1878 – 1918. Gavrilo Princip izvršio atentat na Franza Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju, reakcija austrougarskih vlasti bila je brza i brutalna.

Prvo su pohapšeni svi učesnici u atentatu, a uskoro i svi oni za koje se znalo ili sumnjalo da su pristalice ideje o ujedinjenju Južnih Slavena.

Među njima i Avdo Sumbul i Behdžet Mutevelić, koji su sa hiljadama ostalih bosanskohercegovačkih civila, a potom i srpskih vojnika bili zatočeni u tvrđavi Arad u današnjoj Rumuniji.

Aradski kazamat

U narednim godinama će u aradskom kazamatu, zbog bolesti i okrutnosti zatvorskih čuvara, živote skončati preko četiri hiljade zatočenika.

Avdo Sumbul i Behdžet Mutevelić umrli su 1915. godine.

Po završetku Prvog svjetskog rata i stvaranju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, vlasti predano rade na afirmaciji onih što su živote položili na „oltar ideje o oslobođenju i ujedinjenju južnoslovenskih naroda“.

Po nacrtu čuvenog arhitekte Aleksandra Deroka je na pravoslavnom groblju Sv. Mihajla na Koševu podignuta kapela Vidovdanskih heroja, gdje su sahranjeni učesnici u Sarajevskom atentatu, članovi organizacije Mlada Bosna.

A, uz proslavu 25 godina od osnivanja Gajreta, u harem Ali-pašine džamije su 1928. godine preneseni i ukopani posmrtni ostaci Avde Sumbula i Behdžeta Mutevelića, dvojice bosanskohercegovačkih muslimana, koji su sanjali snove o ujedinjenju Južnih Slavena.

Po Avdi Sumbulu i Behdžetu Muteveliću imena nose dvije sarajevske ulice. Ulica Avde Sumbula je na Bjelavama, dok se ulica Behdžeta Mutevelića nalazi na Grbavici.